هيدروژن سولفيد

هيدروژن سولفيد H₂S ،از خطرناكترين گازهايـى اسـت كـه برخـى از صنايع خصوصا صنايع نفت و گاز و پتروشيمى و تصفیه فاضلاب با آن مواجه است. هيدروژن سولفيد گازى است بى رنگ با بوى تند تخم مرغ گنديده كه حتى در غلظتهاى بسيار كم در هوا نيز به مشام مى رسد. از هوا سنگين تر است، بنابراين در سطح زمين جمع مىشود. گاز هيدروژن سولفيد در هوا قابل اشتعال است و با شعله آبى رنگ متمايل به سفيد میسوزد. همچنين ممكن است با هوا مخلوطهاى قابل انفجار توليد كند. قابليــت انحــلال آن در آب با افزايش درجه حرارت كم میشــود. هيدروژن ســولفيد در الكل، اتر، محلولهايي از آمينها، كربناتها و بى كربناتهاى قليايي حل مى شود و تحت عمل اكســايش به دى اكســيد گوگرد، ترى اكسيد گوگرد و متعاقباً اسيد سولفوريك و يا گوگرد تبديل مىشود. مسلماً نوع محصول بستگى به شدت اثر ماده اكسيد كننده دارد.

توليد سالانه هيدروژن سولفيد از منابع واقع در خشكى حدود60-82 ميليون تن و از اقيانوسها 30-202ميليون تن برآورده شده است. از طرف ديگر در اثر فعاليت بعضى باكترىها هيدروژن سولفيد به گوگرد تبديل مى شود و در ادامه عمل اكسايش، مجـدداً سـولفـات حاصـل مىشود. تحقيقات انجام شده حاكي از آن است كه حدود 80 درصد دى اكسيد گوگرد موجود در جو كره زمين نيز ابتدا به صورت هيدروژن سولفيد در محيط انتشار يافته و پس از اكسايش، به اين گاز و متعاقباً به سولفوريك اسيد و نمكهاى سولفاته تبديل شده است. در نفت خام ميزان گوگرد به صورت تركيبات گوگردى تا 5درصد ودرگازطبيعى غلظت هيدروژن سولفيد تا بيش از 50درصد (مخازن گاز ايالت آلبرتا در كانادا) گزارش شده است. زغال سنگ تا 80گرم در كيلوگرم ممكن است گوگرد داشته باشد.

منابع توليد هيدروژن سولفيد

• منابع طبيعى

از جمله مهم ترين منابع طبيعى گاز هيدروژن ســولفيد مىتوان از مخــازن نفت و گاز نام برد. همچنين در گازهاى آتش فشــانها و
ميادينى كه از نظر زمين گرمايي )ژئوترمال( فعال هســتند، به عنوان مثال در بسيارى از چشمه هاى آب گرم ايران به مقدار قابل ملاحظه يافت مىشود. در طبيعت اين گاز در چرخه گردش گوگرد قراردارد. چنانكــه ملاحظه مى شــود هيــدروژن ســولفيد در اثــر تجزيه پروتئينهاى گياهى و حيوانى توســط باكتريها چه در خشــكى و چه در داخل اقيانوسها و نيز از احياء مســتقيم ســولفاتها توســط باكترىهاى بى هوازى احياء كننده سولفات(SRB) توليد مىشود.  بهطور كلى در صورتى كه آب به ميزان كافى در معرض هوا نباشد – ماننــد باتلاقها و آبهاى آلــوده- باكترىهاى بى هوازى تركيبات گوگرد ىراتجزيه ميكنند كه از آن هيدروژن سولفيد حاصل میشود.

توليد سالانه H₂S از منابع واقع در خشكى حدود60-82 ميليون تن و از اقيانوسها 30-202ميليون تن برآورده شده است. از طرف ديگر در اثر فعاليت بعضى باكترىها هيدروژن سولفيد به گوگرد تبديل مى شود و در ادامه عمل اكسايش، مجـدداً سـولفـات حاصـل مىشود. تحقيقات انجام شده حاكي از آن است كه حدود 80 درصد دى اكسيد گوگرد موجود در جو كره زمين نيز ابتدا به صورت هيدروژن سولفيد در محيط انتشار يافته و پس از اكسايش، به اين گاز و متعاقباً به سولفوريك اسيد و نمكهاى سولفاته تبديل شده است. در نفت خام ميزان گوگرد به صورت تركيبات گوگردى تا 5درصد ودرگازطبيعى غلظت هيدروژن سولفيد تا بيش از 50درصد(مخازن گاز ايالت آلبر تا در كانادا)گزارش شده است. زغال سنگ تا 80گرم در كيلوگرم ممكن است گوگرد داشته باشد.

• منابع صنعتى، تجارى و خانگى

هيدروژن سولفيد دربرخى از صنايع به عنوان محصول جانبى توليد مى شود. به عنوان مثال میتوان از توليد آن در بسيارى از فرايندهاى صنايع نفت و گاز و پتروشيمى، تهيه كك، صنايع كاغذسازى به روش كرافت Krafدارو ســازى و تهيه مواد شــيميائى گوگرددار نام برد.كارخانه هــاي فراورش محصولات حيوانى و دباغىها، پســاب هاى خانگى و صنعتى و ســامانه هاى تصفيه پسابها، از جمله ديگر منابع آلودگى هوا به گاز H₂S است. علت اصلى توليدH₂S در اين منابع، تجزيه مواد پروتئينى و ســاير تركيبات آلى گوگــرددار و همچنيــن احياء ســولفاتهاى معدنــي در اثر فعاليت باكترىهاى بى هوازى است.