ارزيابي اثرات زيست محيطي :

فرايند ارزيابي اثرات زيست محيطي (EIA)براي اولين بار در سال 1969ميلادي و با وضع قانون سياست زيست محيطي ملي در آمريكا جنبه رسمي به خود گرفت و بر اساس تعريف اتحاديه بين المللي ارزيابي اثرات زيست محيطي، عبارت است از فر آيند شناسايي ، پيش بيني ، ارزشيابي و اقدامات كاهش اثرات بيولوژيكي، شيميايي، فيزيكـي ، اجتمـاعي، فرهنگي، اقتصادي و ديگـر اثـرات مـرتبط با برنامه پروژه پيشنهادي قبل از تصميم گيري اصلي و عمليات اجرايي.

رشد بي رويه جمعيت به همراه ارتقاء سطح دانش بشر در بهره برداري از طبيعت و در نتيجه مصرف بي رويه منابع، سرنوشت كره خاكي را با ابهام مواجه كرده ا ست. دنياي امروز شاهد دو روند متقابل و مت ضاد ا ست .از يك طرف، روندي كه تحت عنوان توسعه اقتصادي و رفاه اجتماعي، مصــرف گرائي را ترويج مي كند و مترادف با بهره برداري هر چه بيشــتر از طبيعت و آلوده كردن آن مي باشــد كه اين روند با ســرعت فزاينده اي تداوم دارد. از طرف ديگر با بهره برداري بي رويه از منابع طبيعي و تخريب آن بدون شــك در آينده اي نه چندان دور نسل انسان با بن بستي جدي مواجه خواهد شد. آب سالم، هواي پاك، غذاي بهداشتي و محيط مناسب براي زيستن به تدريج به آرزوهایي دست نايافتني تبديل مي شود.

با تداوم تخريب و آلودگي محيط زيست متخصصان به منظور دست يابي به راه حلي كه در راستاي توسعه صنعتي باحداقل آثار و پيامدهاي منفي با شد، واژه تو سعه پايدار را پي شنهاد كردند. در اين الگو، ب شر ضمن بهره برداري از طبيعت ميزان تخريب و آلودگي را تا حد ممكن كاهش داده ودر خوش بينانه ترين حالت، آن را حد توان طبيعي پذيرش محيط زيسـت محدود مي كند. اين هدف با ارزيابي اثرات زيسـت محيطي طرحهاي كلان عمراني محقق ميشود.

ارزيابي اثرات زيست محيطي (EIA)عبارت است از فرايند و جريان بررسي و مطالعات رسمي جهت پيش بيني اثرات فعاليت ها و عملكردهاي يك پروژه بر محيط زيست , سلامت انسان ها و رفاه اجتماعي و يا به عبارت ديگر شناسايي و ارزيابي سيستماتيك پيامدهاي پروژه ها , برنامه ها و طرح ها بر اجزاي فيزيكي ,شيميايي ,بيولوژيكي ,فرهنگي و اقتصادي,اجتماعي محيط زيست است. بنابراين ارزيابي اثرات محيط زيست به عنوان يك ابزار برنامه ريزي,اثرات مثبت و منفييك پروژه را بر روي محيط زيست مشخص مي نمايد و ابزاري براي بررسي پيامد هاي منفي پروژه ها و مشـخص كردن افدامات اصـلاحي در جهت اسـتفاده بهينه از منابع ) طبيعي و غير طبيعي (و پيشـبرد اقتصـاد ملي است.

فرايند تهيه گزارش ارزيابي اثرات زيست محيطي (EIA)براي اولين بار در سال 1969ميلادي و با وضع قانون سياست زيست محيطي ملي در آمريكا جنبه رسمي به خود گرفت. بعد از كنفرانس استكهلم در سال 1972ميلادي بسياري از كشورها خود را موظف به انجام مطالعات EIAقبل از اجراي طرحها نمودند. در ايران عليرغم اينكه اصـل پنجاهم قانون اسـاسـي به وضـوح بر حفاظت از محيط زيسـت تاكيد كرده اســت، انجام مطالعات ارزيابي اثرات زيســت محيطي طرحها با وقفهاي 25ســاله و پس از صــورت جلســه مورخ 23فروردين ســال 1373 شـورايعالي حفاظت محيط زيسـت كشـور، الزامي گرديد. بر اين اسـاس مجريان پروژه هاي بزرگ ملزم شـدند به همراه گزارش هاي امكان سنجي و مكانيابي نسبت به تهيه گزارش جامع ارزيابي اثرات زيست محيطي پروژه ها اقدام نمايند. اين مقوله، يكي از نقاط قوت برنامه دوم تو سعه مح سوب مي شود به گونه اي كه تب صره 82قانون برنامه دوم ا سا سا” به همين مو ضوع اخت صاص يافت. پس از آن ماده 105قانون برنامه سوم تو سعه با تبعيت از تب صره 82قانون برنامه دوم تو سعه اقت صادي، اجتماعي و فرهنگي، ضرورت انجام EIAرا در سطح پروژه ها قانونمند كرد و اما در برنامه چهارم تو سعه، براي اولين بار، ف صل مجزا و م ستقلي از سند برنامه به نام آمايش سرزمين و محيط زي ست در نظر گرفته شده و بدين ترتيب ن سبت به برنامه هاي تو سعه پيشين، اهميت ويژه اي به اين بخش داده شده ا ست به طوري كه اين فصل، داراي برنامه ريزي فرابخشـي و در واقع هدايت كننده سـاير بخش هاي توسـعه ملي شـد، در اين برنامه نيز با تنفيذ ماده 105قانون برنامه ســـوم با عنوان ماده 71قانون برنامه چهارم الزام رعايت نتايح ارزيابي براي مجريان طرحها و پروژه هاي مذكور همچنان به قوت خود باقي ماند. در برنامه چهارم تو سعه مواد قانوني متعددي به صورت م ستقيم يا غيرم ستقيم به حفاظت از محيط زي ست و مطالعات ارزيابي اثرات زيست محيطي طرحها اشاره دارند كه در زير 5نمونه ذكر شده است :
ماده 59برنامه در رابطه با محاسبه هزينـههـا و ارزشهـاي زيـست محيطي ماده 60برنامه در رابطه با توانمندسازي ساختارهاي زيست محيطي از طريق ارائه آموزشهاي عمومي و تخصصي ماده 61برنامه در رابطه با طرح خـود اظهـاري بـراي پـايش منـابع آلوده كننده بند ج ماده 104برنامه در رابطه با تطبيق مشخصات فني واحدهاي توليدي با ضوابط محيط زيست و كاهش آلودگيها
ماده 105برنامه در رابطه با انجام مطالعـات ارزيابي اثرات زيست محيطي براي طرحهاي بزرگ توليدي و خدماتي

روش مناسب براي ارزيابي اثرات زيست محيطي :

با تدوين متدولوژي ارزيابي اثرات زيست محيطي در ايالات متحده آمريكا، تكامل آن به تدريج از دهه 1970آغاز شـــده و روشهاي مختلفي تاكنون در اين زمينه توسط كارشناسان كشورهاي ديگر جهان ارائه شده است. ليكن با وجود تلاشهاي بسيار و بحث و بررسي درخصوص آنها كه در نشستها و كنفرانسهاي متعدد بينالمللي صورت گرفته هنوز متدولوژي واحدي كه مورد قبول كليه كارشناسان قرار گيرد تعيين و انتخاب نشده است. از اينرو هنوز انواع مختلف متدهاي تجزيه و تحليل در ارزيابي پروژههاي گوناگون كاربرد دارد. در اين ميان نكته قابل توجه، ويژگيهاي ضــروري براي يك متدولوژي مناسب ارزيابي اثرات زيست محيطي طرحها ميباشد. متدولوژي تجزيه و تحليل در ارزيابي، ابزار علمي منسجمي است كه براي شناسايي، جمعآوري و سازماندهي اطلاعات در رابطه با اثرات زيست محيطي پروژه هاي پي شنهادي به كار ميرود. با توجه به اينكه داده ها و اطلاعات متعددي از منطقه مورد مطالعه جمعآوري مي شوند و جهت ارزيابي صحيح، شيوه هاي عملي مناسب مبتني بر شالوده هاي علمي مورد نياز است. اصولا يك متدولوژي مناسب بايد خصوصيات مطرح شده در زير را داشته باشد.