باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی

پايش بهداشتي محصولات کشاورزی از سه ديدگاه شامل باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی ، انتقال ميكرو ارگانيـسمهـا (بـاكتري، ويـروس، انگـل و…) ، فلـزات سنگين و در بعضي موارد مواد راديو اكتيو مورد بررسي قرار ميگيرد. در ايران معاونت نظارت بـر مـواد خـوراكي، دارويـي، آرايـشي و بهداشتي در وزارت بهداشت- درمان و آموزش پزشكي، مسوول رسمي كنترل بهداشتي كليه مواد خوراكي و آلـودگيهـاي آنهـا را تـا زمان رسيدن به دست مصرف كننده ميباشد. بعضي از بخشهاي وزارت بهداشت نظير اداره كل بهداشت محيط مـسووليت بررسـي آلودگيها در تامين، تهيه، حمل و نقل، آماده سازي و عرضه مواد خوراكي را دارند. ادارات مشخصي نظير سازمان گوشـت نظـارت بـر كيفيت شير، گوشت، ماهي و امثال آنها را دارا ميباشند. هر نوع ماده غذايي، دارويي، آرايشي و بهداشتي دستورالعملهاي خاص پايش و كنترل باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی دارد. در بسياري از كشورهاي پيشرفته ميزان بقاياي سموم آفتكش، ويژه حشرهكشها، فلزات سنگين و مواد راديواكتيو، در محصولاتي نظير گندم، جو، برنج، ذرت و دانههـاي روغنـي خـوراكي و هـمچنـين گوشـت و فـراوردههـاي مربـوط را بررسـي و بـا استانداردهاي مربوط مقايسه مينمايند؛ اما در ايران اين بررسيها معمول نميباشد.

آزمايش باكتريولوژيكي جهت محصولات گندم، لوبيا و … در هيچ جاي دنيا وجود ندارد زيرا همگي طي پروسه ي آماده سازي شده سپس به مصرف ميرسند. با توجه به اينكه جو، يونجه و گياهان علوفه اي به مصرف حيوانات ميرسند و دامهـا نـسبت بـه اغلـب بـاكتريهـا و انگلهاي آن كاملا مقاوم ميباشند. استانداردي در اين زمينه تدوين نشده است ,ولی باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی دارای اهمیت است. در طالبي، هندوانه، گوجه و خيار سالم باكتري و تخم انگل وارد نميگردد. آنها كه شكسته يا زخم خورده هستند، بايد به مصارف غيرخوراكي برسند و يا خوب شسته و ضدعفوني گردد. از ديدگاه پايش پساب مورد استفاده در آبياري محصولات، بايد در ابتداي شروع مصرف و پس از آن بر اساس برنامه ارائه شده در جدول كيفيت پساب منتقله به مزرعه به استثناي زمستان كه در كشاورزي مصرف نميگردد از ديدگاه مناسب بودن جهـت گياهان و بهداشت محصول مورد بررسي قرار گيرد.

آزمايشهايي كه بدين منظور براي اطمينان از مناسب بودن كيفي پساب با گياهان و همچنين عدم داشتن عوارض زيستمحيطي
توصيه ميشود، شامل فاكتورهاي ذيل ميباشد:

• TDS ,SAR ,RSC ,EC ,COD ,BOD ,TSS ,pH
•  اكسيژن محلول
•  آنيون و كاتيون و عناصر مغذي
•  غلظت بر
•  فلزات سنگين (كروم، كادميوم، جيوه، سرب)
• فكال كليفرم
•  تخم انگل نماتودها

نتايج با استانداردهاي مربوط به مصارف مختلف، از جمله استانداردهاي ارائه شده از طرف فائو مقايسه و مناسب بودن آن بررسـي ميگردد. به طور كلي در پايش محصولات آبياري شده با پساب، ميتوان محصولات را به شش گروه به شرح ذيل تقسيم نمود:

• محصولاتي كه به صورت خام مصرف ميشوند.
•  محصولاتي كه مصارف انساني به صورت پخته دارند
•  محصولات گلخانهاي
•  ميوه هاي درختي
•  محصولات علوفه اي
•  محصولات صنعتي

در محصولاتي كه مصارف انساني به صورت خام دارند،باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی و نمونه برداري و آزمايشهاي مربوط به تخم انگل نمـاتود و بـاكتريهـاي كليفرم مدفوعي و فلزات سنگين مطابق با برنامه ارائه شده در جدول زیر ضروري ميباشد. در محصولاتي كه مصارف انساني به صورت پخته داشته و همچنين گياهان علوفهاي كه به مصرف دامها ميرسند، نمونهبرداري جهت اندازهگيري فلـزات سـنگين در هـر فصل زراعي و مقايسه ميزان تجمع فلزات مذكور، با استانداردهاي مربوط كفايت ميكند. در محصولات صنعتي كه خـارج از زنجيـره غذايي انسان ميباشند، بررسي فاكتورهاي مذكور ضررورتي ندارد.

در بررسي گياهان بسته به نوع آبياري، بخشهاي خاصي از آن بايد بيشتر مورد توجه قرار گيرد. بهطوريكه در آبياري قطرهاي و جوي پشته بررسي بخش تحتاني از اهميت بيشتري برخوردار بوده ولي در روشهاي ديگر بررسي هر دو بخش فوقاني و تحتاني ضرورت دارد.