کیفیت خاک کشاورزی

شاخصهاي مورد نظر تعیین کیفیت خاک کشاورزی شامل هدايت الكتريكي (EC)، فلزات سنگين و تخم انگل هاي نماتودي ميباشد. همچنين با توجه به اينكه استفاده از پساب و فاضلاب در آبياري، بـه دليـل دارا بـودن ذرات معلـق باعث گرفتگي خلل و فرج و كاهش نفوذپذيري خاك ميگردد، اندازه گيري نفوذپذيري خـاك نيـز بـه فواصـل شـش ماهـه پيـشنهاد ميگردد. همچنين در صورت امكان با تجزيه خاك مقدار ازت، فسفر و پتاسیم قابل جذب و ميزان تجمع املاح و فلزات سنگين را بايد تعيين نمود. با توجه به نقش مواد آلي در تشكيل پيوند با فلزات سنگين و تجمع آنهـا در خـاك، در طـرحهـاي اسـتفاده از پـساب در آبياري، اندازه گيري مواد آلي خاك به ويژه بعد از هر سال زراعي ضروري ميباشد. از ديدگاه بهداشتي، با توجه بـه دوام بـالاي تخـم انگلها و قابليت انتقال آنها در خاك، پايش خاك از نظر آلودگي به تخم انگل، از اهميت بالايي برخوردار ميباشد.

عمل نمونه برداري جهت بررسي عوامل زيستي کیفیت خاک کشاورزی خاك از سه عمق 5-0و 15-10و 35-30سانتيمتري توصيه ميگـردد. پـايش كيفيـت خـاك از سـه ديدگاه فيزيكي، شيميايي و عناصر غذايي اصلي و آلودگي، انجام ميگيرد.

پارامتر های تعیین کیفیت خاک کشاورزی

اهميت شاخص هاي فيزيكي و شيميايي خاك بستگي به حساسيت گياهان مورد كشت دارد. اين شاخصها شامل تخلخل خـاك، نفوذپذيري هوا و آب در خاك، درجه رطوبت و يا درصد آب و دانهبندي خاك، ،pHشوري  ،(ECe) قلياييـت و ظرفيـت تبـادل يـوني خاك با آب آبياري و ايجاد حالت سيماني و يا چسبندگي دارد. آزمايشهاي ،pHشوري و قلياييت خاك، آزمايشهاي شيميايي بـسيار مفيدي جهت بررسي كيفيت خاك ميباشند. اما بايد جهت بررسي ويژگيهاي خاك علاوه بر انجام آزمايشها به بازديـد كارشناسـي نيز پرداخت و در نهايت با نتايج حاصل از آزمايشها و بازديدهاي صحرايي وضعيت زيستي و شرايط رشد گياه بررسي گردد. پيـشنهاد ميشود هر شش ماه يكبار (يكبار هم قبل از شروع آبياري) از نقاط مختلف محدوده كشت آزمايش خاك به عمل آيد.
براي بررسي وضعيت زيستي خاك، در نقاط انتخاب شده به صورت تصادفي با بيل سرصاف با طول و عرض يك فوت (حدود 30
سانتيمتر)، يك فوت مكعب به ابعاد 1×1×1فوت از خاك برداشت كرده، به آرامي به پهلو ميخوابانند.

• تمامي ارتفاع خيس يا تر، پتانسيل رطوبت را نشان ميدهد(حداقل قابل قبول، دو سوم عمق است).
•  در نيمه بالايي، ريشه علوفه بايد ديده شود. هر چه عمق ريشه بيشتر باشد، بهتر است.
•  به آرامي با بيلچه يا هر وسيله مناسب ديگر، خاك را باز ميكنند درحاليكه بهطور كلي وجود فعاليت موجودات مختلف در
  خاك را مشاهده كنند، تعداد كرمهاي خاكي را جدا ميكنند. در يك خاك كشاورزي مناسب بايد حداقل 10كرم در يـك
  فوت مكعب وجود داشته باشد. وجود كرم نشاندهنده تكميل سيكل زيستي خاك، هـوازي بـودن آن و وجـود رطوبـت و
  غذاي كافي در آن ميباشد. كارشناس با تجربه ميتواند نسبت به تعداد كمتر يـا بـيشتـر كـرم خـاكي و شـرايط خـاك
  اظهارنظر نمايد.

کیفیت خاک کشاورزی از نظر عناصر غذايي اصلي

مهمترين فاكتور پايشي در اين بخش تعيين مقدار مواد ازته و فسفاته ميباشد. ميزان كود ازته و فسفاته لازم جهت هر نوع مزرعه بايـد پس از اين آزمايشها تعيين گردد. البته لازم به ذكر است كه دانستن شرايط جذب مواد از خاك توسط گيـاه و شـرايط محيطـي در تعيـين نيازهاي كشت، موثر و لازم ميباشند. مثلا جذب فسفر توسط گياه از خاك و به عبارت ديگر نياز به كود فسفره وابـسته بـه ميـزان روي در خاك ميباشد. لذا نمونه برداري از خاكهاي مزرعه (نمونه برداري تصادفي) جهت اندازه گيري ازت، فسفر و روي پيشنهاد ميشود.

کیفیت خاک کشاورزی از نظر آلودگي

آلودگيهاي خاك زراعي ناشي از مواد آلاينده موجود در پساب، سموم و كودهاي مصرفي و دفع زباله و نخالـه خـصوصا زايـدات
صنعتي در منطقه ميباشد. سموم آلي و فلزات سنگين موجود در پسابهاي شهري معمولا در حدي نيست كه كيفيت خاك منطقه را بر هـم بزنـد. سـموم و كودهاي مصرفي در منطقه بايد زير نظر ادارات مسوول و مطابق پروانههـا و اسـتانداردهاي بـينالمللـي مـصرف شـود. فقـط سـموم آفتكشي اجازه مصرف مييابند كه در محيط ديرپا نباشند و حداكثر در 15روز كليه آثار آنها از بين برود. كودهاي مصرفي هم بايد از كيفيت مشخصي برخوردار باشند. مثلا بسياري از انواع كودهاي فسفاته وارده از آفريقاي شمالي بـه علـت داشـتن كـادميوم بـيش از ميزان مجاز در دنيا خريدار ندارند. در صورت مصرف كودهاي فسفاته ميزان كادميوم خاك بايد مورد آزمـايش قـرار گيـرد تـا از عـدم تجاوز از حد استاندارد تعيين شده مطمئن گردند. از خاك مزرعه در نقاط مختلف نمونه برداري شده و آزمايشهاي هدايت هيدروليكي، ظرفيت تبادل يـوني خـاك، ،pHشـوري خـاك ECe قلياييـت
خاك، ميزان مواد آلي، ازت و فسفر كل، ميزان فلزات سنگين (كادميوم، جيوه، سرب … )، تخم انگل نماتود، آزمـايش زيـستي کیفیت خاک کشاورزی (به طريقي كه ذكر شد)، انجام و نتايج حاصل تفسير ميگردد .